تنها راه‌حل مشکلات تسلیم‌شدن در برابر دانش است - پرتال اصلی دانشگاه رازی
دکتر فتح‌اللهی نوشت: تنها راه حل مشکلات به‌ویژه در عصر حاضر به رسمیت شناختن دانایی و تسلیم در برابر دانش است.
آمایش سرزمین شامل برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در راستای سامان‌دهی و نظام بخشی به فضای طبیعی، اجتماعی و اقتصادی در سطوح ملی، منطقه‌ای و استانی است که بر اساس تدوین اصلی‌ترین جهت‌گیری‌های توسعه بلندمدت کشور در قالب تلفیق برنامه‌ریزی‌هایی از بالا و پایین و با تکیه بر قابلیت‌ها، توانمندی‌ها و محدودیت‌های یک منطقه در یک برنامه‌ریزی هماهنگ و بلندمدت صورت می‌گیرد. در نظام برنامه‌ریزی ایران آمایش سرزمین و سابقه تهیه و تدوین آن به سال‌های قبل از انقلاب برمی‌گردد که نشان‌دهنده جایگاه و اهمیت آمایش سرزمین در نظام برنامه‌ریزی کشور است. این مطالعات به‌عنوان سند بالادست اسناد توسعه، الگوی تهیه و تدوین برنامه‌های توسعه 5 ساله و سایر برنامه‌های توسعه‌ای در سطح ملی و منطقه‌ای خواهد بود و در کنار سایر برنامه‌ریزی‌های اقتصادی می‌تواند پاسخگوی بسیاری از مشکلات و کمبودهای استان درزمینه توسعه باشد.
در مباحث توسعه همواره یکی از موارد ضعف و شکست برنامه‌ها این مورد عنوان می‌شود که ارتباط منسجم و ارگانیک بین نهادهای تصمیم گیر و سیاست‌گذار و بدنه علمی- دانشگاهی وجود ندارد. آسیب‌شناسی مطالعات آمایش انجام‌گرفته پیشین و نیز تجربه مطالعات آمایش سال 1385 استان، نشان می‌دهد که استان‌هایی که بر توانمندی‌های بومی و نیروهای دانشگاهی همان استان تکیه کرده‌اند، موفقیت بیشتری داشته‌اند. این امر باعث شد تا مقدمات واگذاری مطالعات آمایش سرزمین به دانشگاه رازی به‌عنوان دانشگاه مادر استان فراهم آید.
تصمیم واگذاری انجام مطالعات آمایش استان کرمانشاه به دانشگاه رازی در خردادماه 1393 در کارگروه آمایش اتخاذ شد. به دنبال آن در اواسط تیرماه طرح مطالعاتی تهیه و تدوین آمایش استان کرمانشاه به دانشگاه رازی ابلاغ شد.
به‌منظور اجرای این مطالعات، ابتدا دبیرخانه مطالعات آمایش استان با حضور یک نیروی تمام‌وقت از محل طرح راه‌اندازی شد. در قدم بعدی تخصص‌های مرتبط با این مطالعات بر اساس شرح خدمات مطالعات استخراج گردید سپس با کمک بانک‌های اطلاعاتی موجود در دانشگاه رازی و مرکز هم‌اندیشی جهاد دانشگاهی و سایر منابع موجود، نیروی‌های متخصص در این موضوعات شناسایی و از آن‌ها خواسته شد که پروپوزال‌هایی از بخش‌های مطالعاتی مرتبط با شرح خدمات تهیه نمایند. پس از جمع‌آوری شرح خدمات، گروه بررسی‌کننده، بر اساس کیفیت شرح خدمات و اعضای گروه مطالعاتی معرفی شده در شرح خدمات، نسبت به انتخاب مجریان بخش‌های مختلف اقدام کردند.
مجریان مطالعات وضع موجود بر اساس چهارچوب شرح خدمات در قالب 13 گروه پژوهشی (مطالعات فرهنگی- اجتماعی، منابع طبیعی و محیط‌زیست، مطالعات اقتصادی، مطالعات اقتصاد دانش‌محور، تحلیل ساختار فضایی موجود، توصیف و تحلیل پیوندهای اصلی بین سکونتگاه‌ها، ملاحظات سیاسی و تهدیدات در آمایش استان، تحلیل اداری- سازمانی، سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS، جمع‌بندی و نتیجه‌گیری از مطالعات وضع موجود، تبیین چشم‌انداز و طراحی سناریوی توسعه فضایی، طراحی و برنامه‌ریزی، نظام اجرایی و مدیریت آمایش) سازمان‌دهی شدند.
خروجی این مطالعات که حاصل کار تیم 56 نفره متشکل از اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌های استان، کارشناسان و دانش‌آموختگان ساکن در استان و آشنا به زیست‌بوم استان کرمانشاه است، شامل:
- فصل اول: تحليل وضعيت استان
- فصل دوم: تحليل نظام سکونتگاهی استان و ساختار فضايي آن
- فصل سوم: توصيف و تحليل پيوندهاي اصلي بين سکونتگاه‌ها
- فصل چهارم: ملاحظات ايمني، دفاعي- امنيتي در آمايش استان
- فصل پنجم: جمعبندي و نتيجه‌گيري از مطالعات وضع موجود و بخش دوم- برنامهريزي و سياستگذاري
- فصل ششم: تبیین چشم انداز و طراحی سناریو ی توسعه فضایی استان
- فصل هفتم: طراحی و برنامه ریزی
- فصل هشتم: نظام اجرایی و مدیریت آمایش استان
بیش از 10 هزار صفحه گزارش و 170 لایه اطلاعاتی در قالب GIS تهیه و تدوین شده است و در جلسات متعدد شورای برنامه ریزی و توسعه استان، کارگروه تخصصی آمایش سرزمین، آمار، محیط زیست و توسعه پایدار، شورای راهبردی مطالعات آمایش و جلسه با دستگاه‌های اجرایی طرح و بررسی گردید و در تاریخ 1397/02/27 به تصویب شورای برنامه ریزی و توسعه استان رسید و پس از آن در تاریخ 1397/12/14 درجلسه کارگروه تخصصی شورای عالی آمایش سرزمین در محل سازمان برنامه و بودجه کشور و در نهایت در تاریخ 1399/12/11 مورد تصویب شورای عالی آمایش کشور قرار گرفت. فرآیند اجرای مطالعات آمایش در استان به تقویت ارتباط دانشگاه با حوزه‌های اجرایی (صنعت و دولت) به‌عنوان سه رکن اصلی اقتصاد دانش‌بنیان کمک نموده است. بدیهی است شکل‌گیری این ارتباط و ایجاد اعتماد بین متولیان اصلی اقتصاد دانش‌بنیان (دانشگاه، صنعت و دولت) بسیار سخت و زمان‌بر است که اگر این‌چنین نبود سه دهه تلاش دولت در راستای ایجاد ارتباط مراکز آموزش عالی با صنعت(در قالب ایجاد دفاتر ارتباط با صنعت در دانشگاه‌ها) تا به حال نتیجه‌بخش شده بود. به جرأت می‌توان گفت به یُمن اجرای مطالعات آمایش در دانشگاه رازی، بخشی از مسیری که طی سه دهه طی نشده بود، در طول سه سال در استان کرمانشاه پیموده شد و اقدامات زیادی برای ترمیم رابطه دانشگاه با صنعت و دولت انجام شد.
در حال حاضر تنها در دانشگاه رازی سالانه بیش از 800 پایان‌نامه تحصیلات تکمیلی انجام می‌شود. سوق دادن موضوعات این پایان‌نامه‌ها به سمت مسائل استان با دستور و بخشنامه و آیین‌نامه امکان‌پذیر نیست. چراکه باید ذهن اعضای هیات‌علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی درگیر مسائل استان شود تا امکان تعریف موضوع پایان‌نامه برای حل این مسائل فراهم گردد. در انجام مطالعات آمایش توسط دانشگاه رازی بیش از 21 نفر از اعضای هیات‌علمی و 30 نفر کارشناسان ارشد و دانشجویان دکتری دانشگاه‌های استان در رشته‌های مختلف همکاری کردند.
به عبارت دیگر این مطالعات، حداقل، زمینه درگیر شدن ذهن 21 نفر از اعضای هیات‌علمی و 30 دانشجوی تحصیلات تکمیلی در مسائل استان را فراهم کرده است. با توجه به این که هر عضو هیات علمی هر سال حداقل در 5 پایان‌نامه (به‌عنوان راهنما، مشاور، داور یا نماینده تحصیلات تکمیلی) تأثیرگذار است، بنابراین انتظار می‌رود حداقل حدود یک صد پایان‌نامه تحت تأثیر قرار گیرد. مسلّماً این درگیری ذهنی می‌تواند به موضوعات پژوهشی (ازجمله پایان‌نامه‌های) این عزیزان سمت و سو دهد. با حمایت مدیران ارشد استان از این شیوه انجام مطالعات، می‌توان به تقویت حوزه‌های اجرایی و صنعت استان از مجرای ارتباط هر چه بیشتر با ذخایر دانایی استان و درنتیجه تحقق اقتصاد دانش‌بنیان امیدوار بود.
امیدوارم تمامی نخبگان، رسانه‌های جمعی، صدا و سیما و کسانیکه دل درگرو حل مسائل استان و مردم عزیز این دیار دارد، نقش بی‌بدیل دانش در حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی را ارج نهد و با کمک به طرد رقیبان دانش، به بسترسازی برای حل مشکلات مردم شریف استان کرمانشاه یاری رساند چرا که بی‌تردید تنها راه حل مشکلات به‌ویژه در عصر حاضر به رسمیت شناختن دانایی و تسلیم در برابر دانش است.
جمال فتح‌اللهی
عضو هیات علمی دانشگاه رازی، دکترای اقتصاد- گرایش برنامه‌ریزی توسعه، مجری مطالعات آمایش استان کرمانشاه
