چهار رخ هورامان - پرتال اصلی دانشگاه رازی
دکتر روح‌اله بهرامی نتایج علمی همایش بین‌المللی "هورامان، ثبت جهانی، فرهنگ و توسعه پایدار" را تشریح کرد.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه رازی، دکتر روح‌اله بهرامی، مدیر پژوهشکده فرهنگی-اجتماعی غرب کشور در اختتامیه همایش بین‌المللی هورامان، ثبت جهانی، فرهنگ و توسعه پایدار در جمع بندی محورهای علمی و قرائت قطعنامه پایانی همایش به سخنرانی پرداخت. مشروح سخنان ایشان به شرح ذیل است:
اهمیت هورامان و ثبت جهانی این میراث فرهنگی در حوزه ایران باختری، ایران نه به مفهوم و معنای صرفا جغرافیایی و مرز‌های سیاسی امروزی، بلکه به معنای ایران تمدنی و ایران فرهنگی با مجموعه مؤلفه‌های فرهنگ کهن ایران باختری، همچون ایران خاوری، از اهمیت فراوانی برای حفظ و حراست از هویت ملّی، فرهنگی و تمدنی ایران کهن برخوردار است. هورامان هویتی ترکیبی، چهارگانه و پر جاذبه از یک کلیت زیبای فرهنگی و تمدنی است که در دامنه اعصار و قرون ماندگاری اعجاب برانگیزی را سازمان داده است. این رخساره مرکب، از یک سو هویت و وحدتی نمادین و یگانه را به تصویر کشیده است و از سوی دیگر بر اجزاء متعدد، متکثر و متنوعی به ظهور رسیده است که رخساره‌ای چهارگانه را به نمایش می‌گذارد که به درستی به تعبیر استاد دانایی‌فر به یک کل نمادین مبدل گشته است، ارکان اساسی این کلیت از همین چهار رخساره متشکل و انسجام یافته است.
این انسجام و وحدت در مجموعه مباحث و سخنرانی‌های علمی دو روزه این همایش عظیم بین‌المللی بخوبی به نمایش گذاشته شده و گوشه‌هایی از اضلاع این چهار رخساره در سخنرانی‌های متعدد علمی و فرهنگی به بیان درآمد. در اینجا مباحث خودم را با ذکر این مقدمه در سه مبحث به عنوان جمع بندی پایانی این همایش سازمان داده و ارائه می‌دهم؛ نخست بیان کلی نشست‌ها و محور‌ها و مباحث علمی همایش، دوم ترسیم رخساره چهارگانه هورامان در بیان و نظر اندیشمندان و ارائه دهندگان مباحث در این رویداد علمی و بین‌المللی و در نهایت، مبحث سوم که قرائت قطعنامه پایانی این همایش به عنوان راهنمای عمل تصمیم‌سازان و برنامه‌ریزان فرهنگی به منظور حفظ و حراست از کلیت منظر فرهنگی هورامان به عنوان یک میراث جهانی است.
بیان کلی نشست‌ها و محور‌ها و مباحث علمی همایش
همایش بین‌المللی هورامان، ثبت جهانی، فرهنگ و توسعه پایدار در کمتر از پنج ماه با کار و تلاش شبانه‌روزی دانشگاهیان و پایگاه جهانی هورامان برگزار و دستاورد‌های متنوعی را رقم زده است که گزارش تفصیلی و جامع دستاورد‌های همایش در کتابی مستقل فراهم آمده است. در فرآیند همایش تا آخرین روز‌های منجر به برگزاری همایش، ۱۸ پیش نشست علمی در سطوح ملی و بین‌المللی با مباحث و موضوعات متعدد برگزار شد. در مجموع فعالیت‌های علمی در این دو روز همایش نیز و در نشست‌های هشت‌گانه‌ای که در این همایش بین‌المللی ارائه شد. مقالات و سخنرانی‌ها براساس ۸ محور علمی و پژوهشی در حوزه مطالعات هورامان پژوهی به شرح زیر:
دیپلماسی و روابط خارجی- جامعه‌شناسی، فرهنگ و آیین- ادبیات و گویش‌ها- معماری و شهرسازی- اقتصاد، کارآفرینی و گردشگری- باستان‌شناسی و تاریخ- جغرافیا و محیط زیست- دانش بومی و گیاهان دارویی، برگزار شد.
در این نشست‌ها و ارائه‌های مختلف، ظرفیت‌های متنوع و اضلاع متعدد منظر فرهنگی هورامان از زوایا و ابعاد مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفت، سخنرانان فاضل، اساتید فرهیخته و دانشوران گرانمایه، نخبگان علمی و فرهنگی که ما را با قلم و قدم خویش همراهی نمودند، همگان و هریک به انحایی دیدگاه‌ها، راهبردها، راهکار‌های نظری یا عملی و اجرایی متعدد خود را ارایه نموده‌اند. توجه به پایداری اقتصاد سنتی هورامان، تنوع فرهنگی و تنوع دانش بومی، حفظ این میراث عظیم در حوزه حکمرانی انسان بر طبیعت؛ زبان، فرهنگ و ادبیات زیست‌محیطی؛ توجه جدی به مسأله آب و استفاده از دانش بومی به منظور استفاده مطلوب از نظام پایدار در حکمرانی آب در هورامان، رفع چالش‌ها؛ تعریف مجدد عرصه، جا‌ها و مکان‌های قابل بازنگری، تدوین نقشه مناسب برای بازنگری قلمرو هورامان؛ حفاظت از میراث در برابر ایجاد مؤسسات تمدنی نوین و اجرای پروژه‌های مغایر با ماهیت و هویت فرهنگی هورامان؛ برنامه ریزی مناسب در زمینه گردشگری و یا رشد بی رویه گردشگری؛ جلوگیری از آثار زیانبار توریسم و گردشگری بر قلمرو منظر فرهنگی و تاریخی هورامان، لزوم ترسیم برنامه گردشگری پایدار و براساس گردشگری بوم بنیاد و مردم محور با تأکید بر مشارکت اجتماعی، حفظ سبک زندگی محلی و انتقال مطلوب تجربیات جهان زیست کهن منظر فرهنگی هورامان و مواریث تاریخی آن به نسل جوان و جدید و... همه از مباحث ارزنده‌ای بود که در پیش نشست‌ها، نشست‌ها و سخنرانی‌های علمی مورد تأکید قرار گرفت.
چهار رخ هورامان
۱- رخساره رفتاری، روحی، معنایی، معنوی و عرفانی: که از ادوار کهن با عرفان کهن زاگرسی و مشرب مشرقی پیشااسلامی پیشینه‌ای عمیق در وجود مردمان این دیار دارد و در ادوار بعدی با تصوف و عرفان اسلامی عجین یافته و رخی معناگرا و متعالی از افکار و اندیشه‌های معنوی و عرفانی در وجود مذاهب مختلف اسلامی، مکاتب و اقطاب صوفیه، مسندنشینان، پیران و دراویش قلندروش یافته است. بعلاوه با زمان‌های ادیان، مذاهب کهن و همچنین عقاید و افکار فرق و مذاهب مختلف اسلامی، درهم آمیختگی آن‌ها صورت‌های متعدد و متنوعی از معنویت را سامان داده که توانسته است رخساره‌ای وحدت بخش و در عین حال متنوع و متکثر را در پیکره و رخساره معنا گرای هورامان پدید آورد.
۲- رخساره تاریخی، تمدنی، فن آورانه بومی و محلی: این رخساره در مواریث کهن و دیرین تمدنی، دست‌سازه‌های انسانی از ادوار کهن زیست انسان پیشا تاریخی تا ادوار انسان تاریخی و تا به انسان امروزی در عهد تجدد، همگی به یک میراث ماندگار و کهنسال و پایدار فرهنگی برای بشریت در این منطقه و جهان تبدیل شده است؛ به‌طوری که به نوعی نوستالوژی در خوانش خاطرات تاریخی انسان عهد تجدد مبدل گشته است. این امر کلیت، همه هستی و حیات و جهان زیستی را تشکل بخشیده است که امروز بشریت مشتاق آن است که این گونه جهان زیست را به عنوان نمودی از پایداری جهان زیست اصیل و فرهنگ ماندگار بشری حفظ و حراست کند تا آن را به محلی و مقصدی برای انسان خسته از جهان زیست امروزینش مبدل سازد. بدین‌سان خاطرات و فرهنگ پایدار تاریخی و جمعی بشر در این منطقه توانسته است در قالب یک منظر فرهنگی که نمایشگاه جهان زیست تاریخی، تاریخ فرهنگی و فرهنگ تاریخی ماندگار بشریت در این خطه از ایران کهن بشمار می‌آید را ماندگارتر سازد.
۳- سوم رخساره طبیعیت جغرافیا و بوم زیست هورامان: این رخساره نقش اصولی و اساسی جغرافیا، طبیعت و مسائل زیست محیطی را در تشخص بخشیدن به ویژگی خاص منطقه هورامان در غرب ایران را نمایان می‌سازد. ویژگی‌های خاص جغرافیایی و طبیعی، تنوع و تکثر عناصر طبیعت، حضور مولفه‌های طبیعی و جغرافیایی که شمار شگفت‌انگیزی از گونه‌های متعدد گیاهی، جانوری، مواهب و مناظر زیبایی را با ظرفیت‌ها و قابلیت‌های بی‌شمار و بدیع پدید آورده است که به عنوان پایگاهی بکر در تکوین حیات، معیشت طبیعی و جغرافیایی انسان بسیار اثربخش بوده است. این امر به نوبه خود زیربنای ظهور نوعی از خود بسندگی معیشتی و ظهور نوعی از فرهنگ طبیعت معیار را به معاش و معیشت انسان در خطه هورامان منجر شده است و توانسته است پیوندی ماندگار به وابستگی انسان و محیط ببخشد و پیوند و ارتباطی وثیق میان انسان و طبیعت را پدید آورد. همین امر به ظهور جلوه‌ای دیگر از رخساره فرهنگی که حاصل این تعامل انسان و طبیعت است مبدل شده است و ابعاد گونا گون و ژرفی را برای مطالعه و تأمل در این گونه از جهان زیست طبیعی فراهم ساخته است که در اینجا مایلم این گونه از تعامل را به نحوی به گفتگو در آوردن احترام آمیز طبیعت به‌وسیله انسان بنامم. بنابراین از رکن چهارمی سخن بگویم که آن را دیالکتیک انسان و طبیعت و رخساره چهارم هورامان می‌نامم.
۴- رخساره ناشی از دیالتیک میان انسان و طبیعت: اما این رخ چهارم، رخ محجوب وحدت بخش انسان و طبیعت است. رخساره مرکبی که از ترکیب هنرمندانه انسان و طبیعت و از درهم شدن سه رخساره پیشین پدیدار شده و انسجام یافته است. این رخساره است که حکایت دقیق و راز کلیت پیچیده و ماندگار ثبت فرهنگی هورامان را در دل خویش پرورش داده است؛ این رخساره همه ارکان سه گانه فوق را در درون خود درهم تنیده و به ظهور یک کلیت انسجام یافته هم‌سنخ، هم‌سنج و هم‌آوا منجر شده است. در واقع این امر به خلق و ظهور رکن چهارم و اساسی این کلیّت منجر گردیده که می‌توان آن را راز ماندگار چهره استمرار یافته هورامان در گستره تاریخ و طبیعت قلمداد کرد.
به نظرم در اینجا استخراج نوعی مفاهمه عرفانی، رازآمیز و محرمانه میان انسان و طبیعت شکل گرفته که از فهم انسان از طبیعت و دوستداری او نسبت به طبعیت نشات گرفته است. این پیوند میان طبیعت با حیات انسانی و به شکلی دیالکتیک مستمر و محترمانه دوام یافته است. گویا انسان طبیعت را با نیروی طبیعی‌اش، دارای قدرت درک و استدلال نهفته‌ای دیده است که با آن به مفاهمه و گفتگو پرداخته است. اما امروز بیم آن می‌رود که از میزان این ادراک متقابل انسان و طبیعت کاسته شود و مداخلات انسانی در عصر تجدد آن را با تهدیدات جدی مواجه سازد. می‌توان گفت سبک زندگی و جهان زیست مانای انسان در کلیت فرهنگی و تاریخی هورامان در خلق یک فرهنگ متعادل متوازن با ایجاد ارتباطی پایدار، معنادار و در عین حال دیالکتیکال میان انسان، محیط و طبیعت بوده است. امید است که ثبت منظر فرهنگی هورامان راهی برای ادامه و استمرار این مفاهمه و این حیات و تعامل باشد.
چهار رخساره هورامان با ابعاد متعدد و متکثرش در این همایش به انحاء مختلف به نمایش درآمد. دستاورد‌های علمی و فرهنگی چهار رخ هورامان در این همایش بین‌المللی در قالب تأسیس نهاد‌ها و کارگروه‌های علمی و مراکز اسنادی، انتشار آثار، پیش‌نشست‌ها، نشست‌ها، مقالات و سخنرانی‌های علمی، مجموعه‌ای فاخر از مطالعات علمی را درباره هورامان پدید آورده است. امید است؛ به‌زودی با چاپ دیدگاه‌ها، خلاصه پیش‌نشست‌ها، مجموعه سخنرانی‌هاو مجموعه مقالات پژوهشی بتوان منشور علمی و راهنمای فاخر و مناسبی برای مدیران، کارگزاران و سیاست گذاران عرصه این میراث فرهنگی و طبیعی فراهم ساخت تا در فرآیند تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی فرهنگی و همچنین در زمینه توسعه سیمای پایدار منظر فرهنگی هورامان اثر بخش باشد.
در پایان به عنوان یکی اجزای کوچک برگزار کننده همایش از حضور عالمان، اندیشمندان، اساتید، دانشجویان، اصحاب قلم و اندیشه، اصحاب رسانه و خبر و از مجموع دست‌اندرکاران همایش به‌ویژه از حمایت قاطع و دلسوزانه سرپرست محترم دانشگاه جناب آقای دکتر محمدنبی احمدی و هیأت رئیسه از این رویداد بین‌المللی تشکر می‌کنم، از حضور اساتید و اعضای کمیته‌های علمی و اجرایی، داوران علمی و همه پرسنل و کار‌مندان دانشگاه و همچنین از دبیرعلمی پرتوان، پرتلاش، دلسوز و متعهد همایش جناب آقای دکتر نادر نادری و همچنین از همراهی ارزشمند مدیرمحترم پایگاه جهانی هورامان جناب آقای پویا طالب‌نیا و پرسنل خدوم و زحمتکش آن همه مؤسسات و نهاد‌های همراه دیگر و همه کسانی که به انحاء مختلف در این رویداد برجسته بین‌المللی نقش ایفا نمودند تشکر و قدر دانی می‌کنم.