پیشنشست همایش بین‌المللی هورامان با موضوع "مرمت" - پرتال اصلی دانشگاه رازی
در پیش نشست تخصصی با موضوع "مرمت"؛ منطقه هورامان به عنوان هسته مرکزی تحولات زاگرس و پیرامون آن و تاریخچه سنگ معرفی شد.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه رازی؛ همایش بین المللی «هورامان، ثبت جهانی، فرهنگ و توسعه پایدار» در روز‌های ۲۵ و ۲۶ تیرماه سال ۱۴۰۱ در دانشگاه رازی کرمانشاه برگزار می‌شود که سومین پنل تخصصی این همایش با عنوان «مرمت» با حضور اساتید و کارشناسان مربوطه توسط دانشگاه رازی و پایگاه میراث جهانی منظر فرهنگی هورامان برگزار شد.
در این نشست دکتر اصغر محمدمرادی مدیرگروه مرمت دانشگاه علم و صنعت تهران به عنوان دبیر پنل حضور داشت که مهندس سید محمد بهشتی رئیس پیشین سازمان میراث فرهنگی کشور به نگاهی اجمالی به منظر فرهنگی هورامان پرداخت و مهندس عادل فرهنگی معمار و کارشناس میراث فرهنگی به مقوله هورامان به عنوان هسته مرکزی تحولات زاگرس و پیرامون آن و دکتر مهدی رازانی دانشیار مرمت به تاریخچه و حفاظت میراث سنگی در ایران پرداخت.
در ابتدا مهندس «محمد بهشتی»، رئیس پیشین سازمان میراث فرهنگی کشور از حفاظت کردن به عنوان یکی از صفات بارز کُرد‌ها یاد کرد و افزود: بسیاری از مظاهر فرهنگی ما در قوم کُرد به صورت‌های کهن نزدیک است و کمتر دستخوش تغییر زمان شده است، به عنوان مثال هنگامی که در نقش برجسته‌های تخت جمشید لباس کُرد‌ها را با ماد‌ها را مقایسه کنیم می‌بینیم که به صورت‌های کهن نزدیک‌تر است.
وی در نگاه اجمالی به منظر فرهنگی هورامان، ادامه داد: در کل کردستان چه در ایران و چه در عراق و سوریه یک قلعه و پناهگاه امن وجود دارد، که اورامانات نام دارد و به دلیل سخت گذر بودن شرایط زیست، پناهگاهی برای مظاهر فرهنگی قوم کرد و ایرانی قلمداد می‌شود.
اهلیت در اورامانات
مهندس بهشتی عنوان کرد، به دلیل استمرار و کهن بودن زیست، شاهد اهلیت در منطقه هستیم که محیط ادامه وجود شخص و شخص ادامه وجود محیط شده است.
به گفته این کارشناس، ساکنان منطقه منزوی نیستند و همواره با دیگران در تعامل هستند و به عنوان مثال، محصولاتی که به صورت باغداری کشت می‌شود به دیگر نقاط فروخته می‌شود و نیاز‌های ساکنان دریافت می‌شود.
وی ادامه داد: در یک قرن اخیر شاهد اختلال در اهلیت در کل کشور هستیم که موجب برخی مشکلات شده است و مکان‌هایی که هنوز این اختلال در آن رخ نداده ثروت بزرگی به حساب می‌آید برای احیای اهلیت، اختلال در اهلیت موجب نسیان و فراموشی می‌شود و برای احیای اهلیت باید سطح و انس تماس خود را با مکان‌هایی که دچار اختلال نشده برقرار کنیم.
رئیس پیشین سازمان میراث فرهنگی کشور اضافه کرد، اورامانات این امکان را می‌دهد که ساز خود را با آن کوک کنیم، کهن‌ترین آیین ایرانی در اورامانات دیده می‌شود صحنه مدارا، خلاقیت، و رویکرد معنوی به دین در این منطقه دیده می‌شود.
مهندس بهشتی معتقد است، خلاقیت و ابتکارات برای حل کردن معما‌های زیستی بسیار ارزنده است و می‌توانیم به دنبال ویژگی‌های فرهنگ ایرانی در این منطقه باشیم، ثبت جهانی اوارامانات گویای این است که قدر این پهنه زیستی را دانسته ایم و توانسته ایم آن را در سطح جهانی معرفی کنیم.
مهندس بهشتی از حفاظت به عنوان مهم‌ترین قدم بعدی یاد کرد که نباید تنها به حفاظت فیزیکی ختم شود و اکتفا به آن خطرناک است.
وی افزود: شناخت مهم‌ترین عامل حفاظت است اگر شیوه‌هایی پیدا کنیم که اورامانات و موجودیت فرهنگی بتواند در احیای اهلیت نقش ایفا کنیم در این صورت حفاظت اتفاق افتاده است.
برون ریزی اورامانات در سه حوزه کلان کشاورزی، معماری و زبان
سپس مهندس «عادل فرهنگی» معمار و کارشناس میراث فرهنگی گفت: پرسش‌های زیادی درخصوص اورامانات وجود دارد، اینکه از دیرباز چه افرادی در این سرزمین مستقر شده اند یکی از همین سوالات است و باید پرسید که چگونه این افراد با سختی‌هایی که وجود داشته در این منطقه سکنی گزیده اند، اشاراتی در این زمینه وجود دارد که با توجه به نقش برجسته سنگی که در تنگه ور است به نظر می‌رسد بیشتر باید شواهد را بررسی کرد.
مهندس فرهنگی ادامه داد: حجم زیادی از انسان‌ها می‌توانند با این کتیبه ارتباط داشته باشند، به نوعی کشت و زرع در اینجا بوده است که نظیر این الگو در خارج از دره دیده شده است.
وی اضافه کرد، معماری، برون داد دیگری از مجموعه اورامانات است نحوه قرارگیری مسایل بنایی بر بستر شیبدار سنگی، انتخاب مکان‌ها و گسترش ساخت و ساز و نحوه پیوند این عرصه‌ها به یکدیگر در این مقوله است و به نظر می‌رسد این الگو در بیرون از دره اوارمانات تکثیر شده است.
معمار و کارشناس میراث فرهنگی با بیان اینکه زبان سومین الگوی جالب این منطقه است، افزود: سال ۸۲ در سفری که به منطقه داشتم متوجه شدم زبان هورامی حتی برای برخی از کردزبانان به راحتی قابل فهم نیست، هنگامی که این زبان برون ریزی پیدا می‌کند در گام اول اثرگذاری در پیرامون، زبان کردی را شکل می‌دهد و زبان فارسی را در حاشیه پیرامونی همانند، ترکیه، لرستان، کرمانشاه عراق و بخش‌هایی از سوریه ایجاد می‌کند.
مهندس فرهنگی عنوان کرد، در نهایت متوجه می‌شویم در سه حوزه کلان کشاورزی، معماری و زبان حالت برون ریزی از دره اورامانات دیده می‌شود و کارشناسانی که در حوزه موسیقی و رقص کردی و حتی خواندن در دره اوارامانات دقیق‌تر می‌شوند متوجه ریشه داربودن این هنر‌ها می‌شوند و بنظر می‌رسد منشا خلاقیت‌ها در این منطقه بوده است.
این معمار و کارشناس میراث فرهنگی گفت: در زمینه حفاظت و مرمت باید پرسید چه خصوصیاتی از منطقه را می‌توانیم آشکار کنیم و چه میزان را می‌توانیم در حوزه‌های متعدد حفاظت کنیم؟، هراندازه بتوانیم شناخت خود را بیشتر و پرسش‌های زیادی مطرح کنیم و پاسخ‌ها را جمع آوری کنیم می‌توانیم بفهمیم چه مواردی را باید حفاظت کنیم.
مرمت گران، نمایندگان اقشار مختلف جامعه در ارتباط با آثار فرهنگی هستند
در ادامه دکتر «مهدی رازانی» دانشیار مرمت و عضو هیات علمی دانشکده حفاظت از آثار فرهنگی دانشگاه هنر اسلامی تبریز به تاریخچه و حفاظت میراث سنگی در ایران پرداخت و در بخشی از سخنانش گفت: تعریفی که زمین شناسان از زمین دارند به شکل هلو است و هسته داخلی قرمزرنگ همان هسته گداخته زمین است و پوسته نازک هلو همانند کوه‌ها و صخر‌ها و محیط زیست اطراف ما را در بر دارد.
وی ادامه داد: ۷۱درصد کره زمین را آب و ۲۹ درصد از آن را خشکی تشکیل می‌دهد، خشکی‌ها از عناصری همچون سلیس، کلسیم، منیزیم، آهن، آب و ... تشکیل شده است اگر به این عناصر نگاهی بیندازیم متوجه می‌شویم که میزان سلیس و میزان آلمینیوم بالا است و اگر سلیس با اکسیژن مخلوط شود به همان اندازه به دریاها، اقیانوس و بیابان تبدیل می‌شود و اگر سلیس با آلمینیوم مخلوط شود با مقداری آب به خاک تبدیل می‌شود.
به گفته وی، بیش از پنج هزار کانی تاکنون شناسایی شده که عمدتا نادر هستند و در میراث سنگی و هنری ما ۲۵ کانی بیشتر مورد مطالعه قرار گرفته است.
دکتر رازانی با بیان اینکه مرمت همزمان با ساخت شروع شده است، به چند دوره مرمت سنگ در ایران اشاره کرد و اضافه کرد: وضعیت مرمت سنگ در دنیا بسیار پیشرفت کرده است و چندین کنگره در زمینه استحکام بخشی و در زمینه مصالح ساختمانی و دوره‌های بین المللی حفاظت سنگ برگزار شده است.
وی ادامه داد: همه ادبیات همایش‌های مرمت به ۶ موضوع اصلی می‌پردازد، که شناخت ویژگی‌های ساختاری آثار، توسعه حفاظتی، استفاده از سنگ‌های جایگزین و حفاظت پیشگیرانه، بررسی مکانیسم‌های تخریب و گونه‌های آسیب، دیجیتال سازی، حفاظت از منابع و توسعه زبان مشترک، از آن جمله است.
دانشیار مرمت و عضو هیات علمی دانشکده حفاظت از آثار فرهنگی دانشگاه هنر اسلامی تبریز افزود: قبول کرده ایم که مرمت گران، نمایندگان اقشار مختلف جامعه در ارتباط با آثار فرهنگی هستند، این حفاظت گران برای خود زبان مشترکی را توسعه داده اند و اگر بخواهند اقدام علمی انجام دهند گام اول که تشخیص است را انتخاب می‌کنند و بررسی می‌کنند که گونه آسیب چیست و چرا و چگونه رخ داده و چه پیامد‌هایی دارد و اولویت‌های اقدام حفاظتی چیست؟
دکتر رازانی یادآور شد، پس از تشخیص به دنبال راهکار بر می‌آیند و گزینه مناسب را انتخاب می‌کنند و به دنبال اقدامات پیشگیرانه و انجام عمل‌های موثر براساس اولویت بندی همچون هزینه و زمان کار بر می‌آیند.
چالش‌های موجود در زمینه حفاظت و مرمت سنگ در ایران
وی درخصوص چالش‌های موجود در زمینه حفاظت و مرمت سنگ در ایران عنوان کرد، ناشناخته بودن میراث سنگی ایران و اتکا به چند بنای شاخص، باور غلط به نامیرابودن سنگ که موجب شده موزه‌های سنگ در حیاط دیگر موزه‌ها برپا شود، عدم وجود مرمت گر تخصصی سنگ در کشور، عدم انگیزه در دانشجویان برای کار میدانی، عدم بهینه سازی مواد و روش‌های حفاظتی، عدم استقبال از مطالعات سازه‌ای با مصالح سنگی و صخره ای، و اینکه تمرکز مطالعات سنگ بر شناخت فنی استوار شده و راهکار‌های درمانی برای مشکلات واقعی کمتر دیده می‌شود، از آن جمله است.
این صاحبنظر با تاکید براینکه با افول هنر سنگ تراشی و حجاری مواجه شده ایم، ادامه داد: با استعلام قیمت و سپردن کار‌های تخصصی به غیرمتخصص مواجه هستیم.
وی از راهکارگیری عامیانه به عنوان مشکل دیگر یاد کرد و در خصوص راهکار افزود: شناخت، راهکاری برای حفاظت از آثار سنگی است.
در پایان دکتر «اصغر محمدمرادی» مدیرگروه مرمت دانشگاه علم و صنعت تهران به عنوان دبیر پنل به یک جمعبندی پرداخت و گفت: هرسه این اساتید به معرفت و شناخت اشاره کردند، و همانطور که مشخص است گام بسیار مهمی در ثبت جهانی برداشته ایم و نیازمند قدم‌های بعدی در باب حفاظت هستیم.
وی ادامه داد: حفاظت تنها فیزیکی نیست و باید ساز خود را تنظیم کنیم و در ارتباط با اهلیت نفش ایفا کنیم، باید به احیای اهلیت کمک کنیم که نکته کلیدی است این اختلال، نسیان ایجاد می‌کند و باید به خلاقیت در باب معماری تولید کشاورزی توجه کنیم.
دکتر مرادی یادآور شد، فرهنگ گستره وسیعی را به خود اختصاص داده است، برای مطالعه عمیق‌تر و موردی برای اورامانات و کاربرد سنگ باید کوشش کرد و باید معماری سنگی در این منطقه را شناسایی کنیم.
همایش هورامان، ثبت جهانی، فرهنگ و توسعه پایدار در روز‌های ۲۵ و ۲۶ تیرماه در استان کرمانشاه برگزار می‌شود.
در چهل و چهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو (UNESCO) پرونده منظر فرهنگی اورامانات /هورامان بررسی و با تصویب اعضای کمیته، این منطقه به عنوان بیست و ششمین میراث فرهنگی ملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد.
پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی اورامانات در استان‌های کرمانشاه و کردستان با حدود ۴۰۹ هزار هکتار عرصه و حریم قرار دارد که ۱۰۶ هزار هکتار آن مربوط به عرصه و ۳۰۳ هزار هکتار نیز جزو حریم است.
هورامان یا اورامان نام منطقه‌ای تاریخی با بافت پلکانی و آداب و رسوم بسیار خاص است که بخش‌هایی از شهرستان‌های سروآباد، سنندج و کامیاران در استان کردستان و شهرستان‌های روانسر، پاوه، جوانرود و ثلاث باباجانی در استان کرمانشاه را شامل می‌شود و ۷۰۰ روستا نیز در این عرصه قرار دارند./ ایرنا