کارنامه فرهنگ رازی و گفتگو - معاونت فرهنگی
کارنامه فرهنگ رازی و گفتگو
یک‌ساله شدن «نامه فرهنگ رازی» و یادداشت دوست و همکار ارجمندمان آقای دکتر وحید احسانی با عنوان «دانشگاه به‌مثابه محله و سازمانی نمایشی» را بهانه و فرصت خوبی دیدم که با تمرکز بر نهادینه‌سازی «گفتگو» و به‌امید رونق هر چه بیشتر آن، گزارشی از مجموعه فعالیت‌های معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه رازی و مشارکت اعضای محترم هیئت علمی را در این زمینه به محضر استادان ارجمند ارائه کنم.
هدف‌گذاری برای «نهادینه‌سازی گفتگو»
در اهمیت گفتگو سخن‌های فراوانی رفته تا جایی که برخی آن را تنها نسخۀ برون‌رفت از چرخه‌های عقب‌ماندگی معرفی کرده و از این رو، از آن به‌عنوان «جادو» یاد می‌کنند. از سوی دیگر، بسیاری از اشخاص -از جمله در میان دانشگاهیان- نسبت به توجه اندک به دیدگاه‌ها و سلائق‌شان گلایه‌مند بوده و به‌حق خواهان این هستند که در تصمیم‌سازی‌های جمعی، نظرات‌شان هر چه بیشتر لحاظ شود. به همین مناسبت، معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه رازی یکی از اهداف کلان خود را «نهادینه‌سازی گفتگو در دانشگاه» تعریف و در این راستا، برنامه‌های متعددی طراحی و اجرا کرده‌است. از میان این برنامه‌ها و اقدامات می‌توان به نامه فرهنگ رازی، گفتگوهای عمومی دربارۀ مسائل داخلی یا واحدهای مختلف دانشگاه، نشست‌های جامعه‌محور گروه‌های آموزش، جلسات کتابخوانی، نشست‌های هم‌اندیشی و «مدرسه گفتگوی رازی» اشاره کرد.
چشم‌انداز معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه این بوده که برگزاری این برنامه‌ها – به‌ویژه دو مورد اول آن -به‌تدریج از حالت متمرکز خارج شده و واحدهای مختلف دانشگاه یا دانشگاهیان نسبت به اجرای آنها مبادرت ورزند و البته معاونت فرهنگی و اجتماعی نیز از هرگونه مساعدتی دریغ نمی‌ورزد، یعنی ایده و طراحی برنامه مزبور با دانشگاهیان یا بخش‌های مختلف دانشگاه بوده و کارهای اجرایی آن به عهده این معاونت باشد. در این راستا، اگرچه برخی از دانشگاهیان گام‌های قابل تقدیری برداشته‌اند اما بیشتر آنها هنوز برای استفاده از این فرصت‌های ایجادشده اشتیاقی از خود نشان نداده‌اند و عمده برنامه‌های مربوطه همچنان به‌صورت کاملاً متمرکز و توسط معاونت فرهنگی و اجتماعی برگزار می‌شوند. این در حالیست که ظرفیت‌های عظیمی در دانشکده‌ها، گروه‌های آموزشی، کانون صنفی و تشکل‌های استادان وجود دارد که می توان از طریق آنها و مجموعه امکانات و بسترهایی که حوزه فرهنگی ایجاد نموده است به گسترش و تعمیق گفتگو مدد رساند که در ادامه به برخی از آنها خواهیم پرداخت.
- نامۀ فرهنگ رازی
تلقی اولیه از گفتگو، سخن گفتن دو یا چندنفر با یکدیگر در زمانی واحد است، اما این فقط یکی از جنبه‌های رونق‌گرفتن گفتگوست که اصرار بیش‌ازحد و یکجانبه بر آن می‌تواند ما را از هدف مورد نظر دور کند. برای رونق‌دادن به گفتگو همچنین می‌توان برای افراد، فرصت‌هایی ایجاد کرد که دیدگاه خود را در امور مختلف ، در معرض دید سایرین قرار دهند. حدود یکسال است که «نامه فرهنگ رازی» فرصت مناسبی ایجاد کرده که از طریق آن دانشگاهیان می‌توانند دیدگاه (تحلیل، انتقاد یا پیشنهاد) خود را در رابطه با مسائل درون یا بیرون دانشگاه با سایرین در میان بگذارند. با اعمال مدیریت حرفه‌ای و رعایت استانداردهای مربوطه ، نامۀ فرهنگ رازی در مدت کوتاهی توانسته است جایگاه بسیار خوبی در میان رسانه‌های استان باز کند به‌گونه‌ای که بیشتر مطالب آن چندین بار توسط سایر نشریات استان، بازنشر می‌شوند (تاکنون بیش از ۲۰۰ مورد). بازبودن دست اعضای هیئت علمی برای انتخاب موضوع یادداشت این امکان را فراهم می‌آورد که مسائل یا موضوع‌های جدیدی را که از دید خود آنها اولویت بیشتری دارد، مطرح کرده یا از موضوع‌های پیشین، صورت‌بندی کاملاً متفاوتی ارائه دهند. انتشار یادداشت‌های متعدد توسط اعضای هیئت علمی دانشگاه درباره مسائل و رخدادهای مبتلابه شهر و استان و نیز مناسبت‌های ملی و محلی شامل آتش‌سوزی در جنگل‌های زاگرس، برکناری یکی از مدیران لایق کرمانشاهی از مدیریت اسناد بهارستان مجلس، عاشورا، رحلت پیامبر اکرم (ص) و شهادت امام حسن (ع)، هدر رفت آب در حاشیه بزرگراه امام خمینی (ره)، طرح پیاده‌راه‌شدن خیابان مدرس، شب یلدا، ورزش در ایام کرونا، شهادت سردار سلیمانی، حمایت از کالای داخلی، فرهنگ کار، اشتغال فارغ‌التحصیلان و وضعیت کارآفرینی در کرمانشاه، اقتصاد دانش‌بنیان در استان، وضعیت خشونت در کرمانشاه، پیروزی انقلاب اسلامی، روز مرد، تخریب یکی از بناهای تاریخی شهر، قرائت قرآن در ماه مبارک رمضان و غیره، اتفاق مبارکی است که جای تقدیر دارد و قطعاً در تقویت ارتباط دانشگاه با جامعه گامی محسوس و موثر به‌شمار می‌رود.
با وجود این، تا کنون تنها ۸ درصد از اعضای هیئت علمی دانشگاه نسبت به نگارش یادداشت در این رسانه مبادرت کرده‌اند. جدول زیر، وضعیت همکاری اعضای هیئت علمی دانشگاه رازی را در نگارش یادداشت برای نامه فرهنگ رازی نشان می‌دهد.
جدول فراوانی اعضای هیئت علمی دانشگاه بر اساس میزان همکاری در نگارش یادداشت برای نامه فرهنگ رازی
پس از گذشت یکسال از فعالیت نامۀ فرهنگ رازی، ۴۶۴ عضو هیئت علمی دانشگاه تنها ۶۰ یادداشت در این رسانه منتشر کرده‌اند. این در حالیست که چنانچه هر یک از اعضای هیئت علمی دانشگاه در طول هر ترم فقط یک یادداشت در رابطه با مسائل جامعۀ محلی بنویسند، معادل ۲.۵ یادداشت در روز خواهد بود و در این صورت، چه‌بسا بخشی از معضلات فعلی استان را نداشتیم یا شدت و گستره آنها خیلی کمتر می‌بود.
- نشست‌های جامعه‌محور گروه‌های آموزشی
با هدف فراهم‌آوردن فرصت‌های بیشتر برای ارتباط‌گرفتن دانشگاه با مسائل مبتلابه شهر و استان، ایده «نشست‌های جامعه‌محور گروه‌های آموزشی» مطرح و طی نامه شماره ۳۵۷۸۴ مورخ ۲۴/۹/۹۹ با تمام مدیران گروه‌های آموزشی در میان گذاشته شد. به‌منظور رونق‌دادن به این نشست‌ها، ابتدا از طریق تماس‌های مکرر تلفنی با مدیران ۳۰ گروه آموزشی اولویت‌دار – به لحاظ ورود به این نوع فعالیت خاص- و سپس از طریق شرکت در جلسات داخلی گروه‌های مذکور و گفتگو با اعضای محترم گروه‌ها به پیگیری این امر پرداخته شد. پس از آن، بر اساس پیشنهادهای مطرح شده توسط اعضای محترم هیئت علمی و در راستای «لحاظ شدن امتیاز اجرایی برای دبیران نشست‌های جامعه‌محور»، آئین‌نامه‌های ارتقاء مرتبه و ترفیع سالیانه مورد مطالعه قرارگرفت و طی نامه شمارۀ ۲۹۴ مورخ ۱۵/۰۱/۱۴۰۰، پیشنهادهایی به رئیس دانشگاه اعلام گردید. این پیشنهادها با استقبال رئیس محترم دانشگاه مواجه و مقتضی شد اولاً، جهت لحاظ شدن این مسئله در روال ارتقاء مرتبه با هیئت ممیزه هماهنگی‌های لازم صورت گیرد و ثانیاً، در آئین‌نامه ترفیع نیز تغییرات لازم اعمال شود. پس از چند ماه تلاش و پیگیری، اگر چه برخی گروه‌های آموزشی نظیر تاریخ، معماری، مهندسی خاک و علوم اجتماعی، نشست‌های جامعه‌محور ارزشمند و قابل‌تقدیری برگزار کردند اما بیشتر گروه‌ها هیچ گامی برنداشته اند.
- گفتگوهای درون دانشگاهی
دانشگاهیان مسائل و دغدغه‌های مشترک زیادی دارند که جا دارد برای گفتگو دربارۀ آنها فرصت‌های بیشتری ایجاد شود. به همین مناسبت، این معاونت برگزاری گفتگوهایی درباره مهم‌ترین دغدغه‌های ذهنی مشترک دانشگاهیان را در دستورکار قرار داده‌است. در این راستا، تاکنون دو مورد گفتگوی عمومی برگزار شده که عبارتند از «سیاست‌ها و ارزیابی پژوهش در دانشگاه رازی» با حضور آقای دکتر فرزاد ویسی معاون پژوهش و فناوری دانشگاه، سرکار خانم دکتر عزت رفیعی دبیر هیئت ممیزه دانشگاه، آقای دکتر هومن سالاری رئیس هیئت مدیره کانون صنفی و آقای دکتر غلامرضا حیدری دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه در هفته پژوهش سال ۱۳۹۹ و «فضای فرهنگی دانشگاه؛ تحلیل، انتقادها و پیشنهادها» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین جواد افشارنجفی مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه، آقای دکتر ابراهیم رحیمی زنگنه و آقای دکتر جلیل کریمی از اعضای هیئت علمی دانشگاه و این بنده خدا در دی‌ماه همان سال. همچنین، برای برگزاری گفتگوی عمومی دیگری با حضور هیئت رئیسه دانشگاه نیز توافق اولیه صورت گرفته و امید است به‌زودی برگزار گردد. اگر چه این گفتگوها در تجربه‌های اول ممکن است با ضعف‌هایی مواجه بوده و نتیجه مورد انتظار را به‌دنبال نداشته باشند، اما به‌نظر می‌رسد راهی به جز تمرین و تکرار آنها نداشته‌باشیم.
- توجه به مطالب همکاران و ارائه بازخورد
بدیهی است که یک رکن اصلی گفتگو، شنیدن نظرات سایرین است. برخی اندیشمندان به جای واژه «گفتگو» -که تأکید آن بر «سخن گفتن متقابل» است- واژه «هم‌شنوی» را پیشنهاد کرده که در آن تأکید بر «گوش دادن متقابل به یکدیگر» قرار دارد. بنابراین، یک رکن رونق‌گرفتن گفتگو در دانشگاه این است که دانشگاهیان اظهارنظر‌های یکدیگر در رابطه با مسائل مشترک‌شان را خوانده یا گوش دهند.
اعضای هیئت علمی دانشگاه رازی در صفحه «دانشگاه» نامه فرهنگ رازی تاکنون ۱۳ یادداشت منتشر کرده‌اند. آمار بازدید این ۱۳ یادداشت حاکی از آن است که حتی با فرض این که تمام بازدیدها توسط اعضای هیئت علمی دانشگاه صورت گرفته باشد، بیشتر ما نسبت به مطالب همکاران خود در رابطه با فصل‌مشترک حیات جمعی‌مان توجه شایسته‌وبایسته‌ای نداشته‌ایم. در این میان، تنها یک یادداشت وجود دارد که دفعات بازدید آن از تعداد اعضای هیئت علمی دانشگاه بیشتر است. جدول زیر، وضعیت بازدید مطالب صفحه «دانشگاه» نامه فرهنگ رازی را نشان می‌دهد.
وضعیت بازدید یادداشت‌های اعضای هیئت علمی دانشگاه رازی در صفحه «دانشگاه»
برای رونق‌دادن به گفتگو، علاوه بر ایجاد فرصت‌هایی برای طرح نظرات در قالب یادداشت‌ها، همچنین می‌توان برای دریافت بازخورد درخصوص نظرات سایرین یا برنامه‌های اجرا شده امکان‌هایی فراهم آورد. در نامه فرهنگ رازی، خوانندگان می‌توانند نظر خود در رابطه با هر مطلب را در قسمت «یادداشت» (کامنت) بیان کنند که متأسفانه دانشگاهیان از این امکان نیز به‌شکل مطلوبی استفاده نکرده‌اند، چنانکه در رابطه با ۲۶۲ مطلب منتشر شده در این رسانه تاکنون تنها ۸۳ یادداشت (کامنت) درج گردیده است. این در حالی است که وقتی یک عضو هیئت علمی مطلبی را می‌خواند، علی‌القاعده نقد یا تأییدی در ذهنش شکل گرفته و می‌تواند آن را در قالب چند جمله مختصر بیان کند.
در مقابل، اتفاق مبارکی که جا دارد از آن یاد شود، یادداشت‌هایی از اعضای هئیت علمی است که در واکنش به سایر مطالب نامه فرهنگ یا رخدادهای داخلی دانشگاه نگاشته شده‌اند. این نوع یادداشت‌ها از لحاظ نزدیک‌شدن به هدف «نهادینه‌سازی گفتگو» ارزش ویژه‌ای دارند. جدول زیر برخی از این دست یادداشت‌ها را نشان می‌دهد.
یادداشت‌های منتشرشده توسط اعضای هیئت علمی در واکنش به سایر مطالب یا رخدادهای داخلی دانشگاه
- نشست‌های هم‌اندیشی و کتابخوانی
علاوه بر نشست‌های هم‌اندیشی -که در آنها سعی شده از سخنرانی اندیشمندان طراز اول کشور استفاده شود- این معاونت در راستای وظیفه ذاتی خود مبنی بر ارتقا سطح فرهنگ و با توجه به جایگاه کلیدی «مطالعه» در این مهم، نسبت به برگزاری نشست‌های ماهانه کتابخوانی مبادرت ورزیده است. سطح بالای حضور اعضای هیئت علمی در نشست‌های هم‌اندیشی (معمولاً بیش از ۲۰۰ نفر) و نشست‌های کتابخوانی (معمولا بیش از ۱۰۰ نفر) قابل تقدیر و مشارکت روبه‌بهبود در بخش پرسش‌وپاسخ این نشست‌ها امیدوارکننده بوده‌است.
به‌منظور فراهم آوردن امکان دریافت بازخورد دربارۀ نشست‌های هم‌اندیشی و کتابخوانی، پرسشنامه‌ای برخط (آنلاین) و حاوی تنها ۶ پرسش انتخابی (تستی) طراحی شد که لینک آن در بخش پرسش‌وپاسخ نشست‌ها به‌نمایش درمی‌آید و چندین بار از حضار درخواست می‌شود آن را تکمیل کنند. همچنین، به‌پیوستِ دعوت‌نامه هر نشست هم‌اندیشی، نتایج حاصل از نظرسنجی نشست پیشین به کارتابل اعضای هیئت علمی ارسال می‌شود. اینکه اعضای هیئت علمی دانشگاه پس از صرف حدود دو ساعت در یک نشست هم‌اندیشی یا کتابخوانی، حاضر نیستند ۱ دقیقه را به بیان دیدگاه‌شان در رابطه با آن نشست اختصاص دهند، جای تعجب و تأمل دارد. جدول زیر، وضعیت همکاری اعضای هیئت علمی دانشگاه در تکمیل پرسشنامه نظرسنجی نشست‌های هم‌اندیشی و نشست‌های کتابخوانی را نشان می‌دهد.
میزان همکاری اعضای هیئت علمی در تکمیل پرسشنامه‌های نظرسنجی
همان‌طور که مشاهده می‌شود، به‌طور میانگین، کمتر از یک پنجم از اعضای هیئت علمی دانشگاه رازی حاضر در هر نشست، پرسشنامه نظرسنجی را تکمیل کرده‌اند.
- حضور مدیران دانشگاه در نشست‌ها و گفتگوها
حضور مدیران دانشگاه و دانشکده‌ها (هیئت رئیسه، هیئت ممیزه، مدیران معاونت‌ها، رؤسای دانشکده‌ها، معاونان آنها و غیره) در نشست‌های هم‌اندیشی و گفتگوهای داخلی مسئله‌ای قابل تأمل و بررسی است. همان‌طور که پیش از این در سرمقاله‌ای با عنوان «سوزنی به خود» بیان شد، حضور دانشگاهیانی که در موقعیت‌های تصمیم‌گیرنده هستند در نشست‌های هم‌اندیشی بسیار اندک بوده‌است. این در حالی است که اولاً، مهم‌ترین رکن «پیشرو بودن در دانش‌بنیانی»، پیشرو بودن در رجوع به دیدگاه‌های صاحب‌نظران است و ثانیاً، حضور مدیران و تصمیم‌گیران دانشگاه در این نشست‌ها به بحث و گفتگوهای شکل‌گرفته در بخش پرسش‌وپاسخ جدّیت خیلی بیشتری می‌دهد. در نبود تصمیم‌سازان دانشگاه، حضار احتمالا با خود فکر می‌کنند که «وقتی تصمیم‌گیرندگان حضور ندارد که نظرات ما را بشنوند، گفتن این نظرات چه فایده‌ای دارد» و لذا یا از اظهارنظر منصرف می‌شوند یا برای آن جدیتی به‌خرج نمی‌دهند. لازم است از حضور مسئولان دانشگاه در آخرین نشست هم‌اندیشی تقدیر شود و امید است که این رویه ادامه پیدا کند.
- کم‌لطفی نسبت به ساعت فرهنگی دانشگاه
یک مسئله قابل توجه دیگر، برگزاری انواع جلسات -از کلاس‌های درسی و جلسات داخلی گروه‌های آموزشی گرفته تا جلسات کمیته‌ها و شوراهای مختلف دانشگاه- در ساعت فرهنگی دانشگاه است که از یک سو امکان مشارکت بخشی از دانشگاهیان در برنامه‌های برگزار شده در این ساعت را سلب می‌کند و از سوی دیگر، نوعی کم‌اهمّیت جلوه دادن و کم‌ارزش کردن این برنامه‌ها و مجموعه تلاش‌های معاونت فرهنگی و اجتماعی است.
- گروه‌های مجازی دورهمی
علاوه بر فعالیت‌های رسمی بالا، این معاونت نسبت به ایجاد گروه‌هایی در فضای مجازی و با حضور اعضای هیئت علمی مبادرت کرد که در آن امکان رونق‌دادن به گفتگو در فضایی دوستانه و غیررسمی فراهم شود. در این مورد نیز حضور همکاران قابل توجه و تقدیر است اما هنوز سهم اندکی از دوستان در مباحث مشارکت می‌کنند.
سخن پایانی
خوشبختانه میزان مشارکت اعضای هیئت علمی با برنامه‌های فرهنگی-اجتماعی فزاینده بوده اما در عین حال، با میزان تلاش‌های صورت‌گرفته توسط این معاونت و فرصت‌های ایجادشده برای این مهم تناسب قابل قبولی نداشته‌است. این که «چرا چنین است؟» می‌تواند قابل تأمل و موضوع یادداشت‌های جداگانه‌ای باشد؛ هدف یادداشت حاضر دعوت از اعضای محترم هیئت علمی دانشگاه رازی برای همکاری بیشتر با تلاش‌های معاونت فرهنگی و اجتماعی و به‌ویژه استفاده بیشتر از فرصت‌هایی است که برای رونق‌دادن به گفتگو در دانشگاه ایجاد شده و می‌شود.
از اعضای هیئت علمی که با نگارش یادداشت در نامۀ فرهنگ رازی، مطالعۀ یادداشت‌های سایرین، ارائه بازخورد نسبت به یادداشت‌ها، حضور و مشارکت فعال در نشست‌های گفتگو، هم‌اندیشی و کتابخوانی، برگزاری نشست‌های جامعه‌محور، تکمیل پرسشنامه‌های نظرسنجی و رعایت جایگاه ساعت فرهنگی به ما کمک می‌کنند سپاسگزاریم.
به‌امید گسترش، تعمیق و نهادینه‌شدن گفتگو در دانشگاه و جامعه.